Αντιοξειδωτικό είναι ένα μόριο που είναι ικανό να εμποδίσει την οξείδωση άλλων μορίων αλλά και να βοηθήσει στην επούλωση των είδη οξειδωμένων.  Οξείδωση είναι μια χημική αντίδραση που μεταφέρει ηλεκτρόνια από μια ουσία σε ένα μέσο οξείδωσης.  Οι αντιδράσεις οξείδωσης μπορούν να παράγουν ελεύθερες ρίζες οι οποίες ξεκινούν αλυσιδωτές αντιδράσεις στα κύτταρα και έτσι προκαλείται προβληματική γονιδιακή αντιγραφή, πρωτεϊνική έκφραση, δραστηριότητα ενζύμων, αυξημένη οξείδωση στα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, προβληματικός μεταβολισμός υδατανθράκων οδηγώντας τελικά τα κύτταρα σε ζημιά ή θάνατο.  Τα αντιοξειδωτικά τερματίζουν αυτές τις αλυσιδωτές αντιδράσεις αφαιρώντας τις ελεύθερες ρίζες.  Ελεύθερες ρίζες είναι άτομα ή μόρια που έχουν ένα ή περισσότερα ελεύθερα ηλεκτρόνια.(αντί τα ηλεκτρόνια να είναι σε ζεύγη).  Η ανισορροπία αυτή οδηγεί στην υψηλή δραστικότητα των ελεύθερων ριζών.  Όταν αυτές σχηματίζονται (λόγω της φυσιολογικής χρήσης του οξυγόνου από τα κύτταρα του οργανισμού), επιτίθενται σε μεμβράνες και ιστούς.  Οι ελεύθερες ρίζες υπάρχουν και στο περιβάλλον, τα τρόφιμα, τον αέρα, τον ήλιο, το κάπνισμα, τα φυτοφάρμακα, τα συντηρητικά, τα καλλυντικά, τη βενζίνη. Παρόλο που η οξείδωση είναι σημαντική για τη ζωή μπορεί παράλληλα να βλάπτει.  Προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από τις ελεύθερες ρίζες είναι στην καρδιά, στα οστά,στο συνδετικό ιστό, στους μύες.  Προκαλούνται επίσης διαβήτης, αρτηριοσκλήρωση, καρκίνος, νευρολογικές διαταραχές, μειωμένο αμυντικό σύστημα, γήρας και άλλα.  Αντιοξειδωτικά μπορεί να είναι φυτοχημικά, βιταμίνες, μεταβολίτες,  ένζυμα, μέταλλα και άλλα θρεπτικά συστατικά. 

Όπως προαναφέρθηκε, ο οργανισμός, λόγω της φυσιολογικής χρήσης του οξυγόνου από τα κύτταρα, παράγει ελεύθερες ρίζες.  Παράλληλα όμως, ως άμυνα αυτού, παράγει και αντιοξειδωτικά τα οποία είναι είτε λιποδυαλυτά είτε υδατοδυαλυτά και έτσι βρίσκονται σε ανάλογα σημεία των κυττάρων.  Ο κυτταρικός αντιοξειδωτικός μηχανισμός άμυνας κατατάσσεται σε πρωτογενή και σε δευτερογενή.  Στον πρωτογενή τα αντιοξειδωτικά επιδρούν άμεσα στις επιβλαβείς ελεύθερες ρίζες ενώ στον δευτερογενή κατανέμονται οι μηχανισμοί επισκευής πρωτεϊνών , λιπιδίων και DNA, επισκευάζονται δηλαδή τα ήδη κατεστραμένα (λιπίδια και πρωτεΐνες).  Παραδείγματα αντιοξειδωτικών είναι θρεπτικά συστατικά όπως οι βιταμίνες C, E, τα καροτενοειδή, θειόλες, ουμπικινόλες, φλαβανοειδή, πολυφαινόλες και άλλα καθώς και τα ένζυμα του οργανισμού καταλάση, υπεροξειδική δισμουτάση και η υπεροξειδάση της γλουταθειόνης.

ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΕΝΖΥΜΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

1) ΚΑΤΑΛΑΣΗ: πρόκειται για αντιοξειδωτικό ένζυμο του αίματος που περιέχει σίδηρο και βρίσκεται στα υπεροξυσώματα (κυτταρικό τοίχωμα) και στα μιτοχόνδρια (μέσα στα κύτταρα).  Βοηθά το σώμα να μετατρέψει το υπεροξείδιο του υδρογόνου σε νερό και οξυγόνο.  Έτσι εμποδίζει την δημιουργία διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα.  Επίσης χρησιμοποιεί το υπεροξείδιο του υδραγόνου για να διαλύσει τις πιθανές βλαβαρές τοξίνες του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων ουσιών όπως το αλκοόλ, η φαινόλη και η φορμαλδεύδη.  Η καταλάση δρα κοντά στην υπεροξειδική δισμουτάση.  Η τελευταία μετατρέπει τις επικίνδυνες ρίζες υπεροξειδίων σε υπεροξείδια του υδρογόνου και στη συνέχεια η καταλάση τα μετατρέπει στα ακίνδυνα νερό και οξυγόνο.  Το αποτέλεσμα της δράσης της καταλάσης είναι η υγιής μετατροπή των λιπαρών οξέων σε ενέργεια, η σωστή δράση των λευκών κυττάρων ενάντια στα βακτήρια και η προστασία του γενετικού υλικού από τις επικίνδυνες ρίζες υδροξυλίου που προέρχονται από το υπεροξείδιο του υδρογόνου.  Η καταλάση τέλος δρα με συμπαράγοντες το σίδηρο και το μαγγάνιο.

2) ΥΠΕΡΟΞΕΙΔΙΚΗ ΔΙΣΜΟΥΤΑΣΗ:  Πρόκειται για ένζυμα που βοηθούν στην διάσπαση του ανιόντος σουπεροξειδίου σε οξυγόνο και υπεροξείδιο του υδρογόνου.  Βρίσκονται σχεδόν σε όλα τα αερόβια κύτταρα και στο εξωκυττάριο υγρό (δέρμα, επιδερμίδα).  Η δράση τους ευνοείται από  τα μέταλλα χαλκός, ψευδάργυρος, μαγγάνιο και σίδηρο.  Στην συνέχεια αναλαμβάνει δράση η καταλάση.  Η υπεροξειδική δισμουτάση λοιπόν προστατεύει τα κύτταρα του δέρματος από φλεγμονές, ρυτίδες και προκαρκινικές κυτταρικές αλλαγές.  Ανωμαλίες αυτής έχουν σχετιστεί με την Αμυοτροφική Πλευρική Σκλήρυνση και την ασθένεια Lou Gehrigs.  Χρησιμοποιείται για την θεραπεία της αρθρίτιδας, προστάτη, έλκος του κερατοειδούς χιτώνα, καψίματα, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, ζημιές από εκτενή ένθεση σε καπνό και ακτινοβολία και στην αντιμετώπιση παρενεργειών των αντικαρκινικών φαρμάκων.  Φυτικές πηγές είναι το κριθάρι, το μπρόκολο, το λάχανο και γενικά τα περισσότερα πράσινα λαχανικά.  Τέλος, εκτός από τα παραπάνω μέταλλα απαιτείται και βιταμίνη C για τη σύνθεση αυτού του φυσικού αντιοξειδωτικού.


3) ΥΠΕΡΟΞΕΙΔΑΣΗ ΤΗΣ ΓΛΟΥΤΑΘΕΙΟΝΗΣ: Είναι ένα ένζυμο που απαιτεί σελήνιο και βρίσκεται και στα μιτοχόνδρια και στο κυτταρόπλασμα.  Χρησιμοποιεί την γλουταθειόνη που είναι ένα τριπεπτίδιο που αποτελείται από τα αμινοξέα κυστεΐνη, γλουταμινικό οξύ και γλυκίνη.  Βρίσκεται σε όλο το σώμα και ιδιαιτέρως στους πνεύμονες, τα έντερα και το συκώτι.   Το σώμα παράγει και αποθηκεύει τις μεγαλύτερες ποσότητες αυτού στο συκώτι όπου αποτοξινώνει από τις βλάβερές ουσίες που μετακινούνται μετά μέσω της χολής.  Το συκώτι επίσης τροφοδοτεί τα λευκά και ερυθρά αιμοσφαίρια με το ένζμο αυτό έτσι ώστε να εξασφαλίσει τη δύναμη του αμυντικού συστήματος.  Η υπεροξειδάση της γλουταθειόνης προσταεύει επίσης την όραση, βοηθά στην μετατροπή των υδατανθράκων σε ενέργεια και εμποδίζει τη δημιουργία οξειδωμένων λιπών που μπορεί να προκαλέσουν αρτηριοσκλήρυνση.  Η έλλειψη του ενζύμου μπορεί να έχει άσχημες συνέπειες για το νευρικό σύστημα (έλλειψη ισσοροπίας και συντονισμού, διανοητικές διαταραχές και τρέμουλο).  Οποιαδήποτε ασθένεια, ακόμη και το κοινό κρυολόγημα, μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη του ενζύμου.  Φυτικές πηγές είναι όλα τα ωμά φρούτα και λαχανικά αλλά και το κρέας, τα αυγά, τα δημητριακά ολικής άλεσης που είτε το περιέχουν είτε διεγείρουν την παραγωγή του από το συκώτι.


Καταλήγοντας, τα αντιοξειδωτικά ένζυμα του οργανισμού χρειάζονται πρόσληψη θρεπτικών συστατικών όπως τον σίδηρο, το μαγγάνιο, το χαλκό, τον ψευδάργυρο.  Έτσι εξασφαλίζονται τα απαραίτητα επίπεδα αυτών στον οργανισμό και η λειτουργία των ενζύμων.

ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ

Τα παραπάνω ένζυμα δρουν επίσης και με άλλα αντιοξειδωτικά, πρωτεΐνες και το ουρικό οξύ ετσι ώστε να παρέχουν την άμυνα του οργανισμού ενάντια στις βλαβερές ελεύθερες ρίζες.

ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ

• ΓΛΟΥΤΑΘΕΙΟΝΗ: Όπως προαναφέρθηκε είναι ένα τριπεπτίδιο που αποτελείται από τα αμινοξέα κυστεΐνη, γλουταμινικό οξύ και γλυκίνη.  Η πρωτεΐνη αυτή χρειάζεται για την δράση του ενζύμου υπεροξειδάση της γλουταθειόνης.  Παράγεται στον οργανισμό από τα παραπάνω αμινοξέα αλλά βρίσκεται και σε τροφές όπως ωμά φρούτα (ιδιαίτερα πορτοκάλι, φράουλες, καρπούζι) και λαχανικά (ιδιαίτερα μπρόκολο, σπανάκι, λάχανο, κουνουπίδι, αγκινάρες, ντομάτα, κολοκυθάκια) καθώς και στα αυγά, στο κρέας και στο τυρόγαλο. Επίσης, η παραγωγή και η απορρόφηση της γλουταθειόνης βοηθάται από το σελήνιο(κρέας, ψάρι,δημητριακά), το λάδι ψαριών, τη βιταμίνη Β2( κρέας, ψάρι), τη βιταμίνη C(αρακάς, κουνουπίδι , μπάμιες , μπρόκολο , ντομάτα , ραδίκια , ραπανάκια , σπανάκι, ακτινίδιο , λεμόνι), και τη βιταμίνη Ε (λινέλαιο, λαχανικά, πατάτες, ντομάτες, αρακάς, φρούτα , κρέας-ψάρι , αυγά, σιτάρι, μαρούλι, φασολάκια).  Ένας καλύτερος τρόπος αύξησης των επιπέδων γλουταθειόνης είναι η πρόσληψη των αμινοξέων που την αποτελούν.  Δηλαδή:
  
  
• ΚΥΣΤΕΪΝΗ: Βρίσκεται στον οργανισμό στα νύχια, το δέρμα και τα μαλλιά.  Η πιο συνηθισμένη μορφή της στα συμπληρώματα είναι το θειούχο αμινοξύ N-acetyl cysteine (NAC). Πλούσιες πηγές είναι τα τρόφιμα κρέας, αυγά, τυρόγαλο, μπρόκολο, σκόρδο, κρεμμύδι, κόκκινες πιπεριές.  Επίσης, αυξάνεται η αντιοξειδωτική της δράση από το σελήνιο, τη βιταμίνη Β6 ( φύτρο σταριού, μπανάνα, γαλοπούλα, κοτόπουλο, ψάρι,πατάτα, αρακάς), και τη βιταμίνη Ε.
  
  
• ΓΛΟΥΤΑΜΙΝΙΚΟ ΟΞΥ: Είναι νευροδιαβιβαστής του νευρικού συστήματος.  Τροφές που το περιέχουν είναι το τυρί, η σάλτσα σόγιας, το κρέας, το κοτόπουλο, τα αυγά και το τυρόγαλο.
  
  
• ΓΛΥΚΙΝΗ:  Βρίσκεται στους μύες, το δέρμα και το συνδετικό ιστό και είναι απαραίτητη και για το κεντρικό νευρικό σύστημα.  Καλές πηγές είναι το ψάρι, το κρέας, τα φασόλια, το γάλα και το τυρί.
  
  
• ΚΑΡΝΟΣΙΝΗ: Παράγεται στον οργανισμό και προστατεύει το δέρμα, τα μάτια, το νευρικό και το κυκλοφορικό. Πηγές είναι το γάλα, τα αυγά, το τυρί, το χοιρινό και το κοτόπουλο.
  
  
• ΤΑΥΡΙΝΗ:  Είναι ένα θειώδες αμινοξύ που παράγεται στο σώμα από τα αμινοξέα μεθειονίνη και κυστεΐνη.  Βοηθά το νευρικό σύστημα, τους μύες, τον εγκέφαλο και την καρδιά.  Τρόφιμα που την περιέχουν είναι τα αυγά, το ψάρι, το κρέας και το γάλα.
  
  
• ΜΕΘΕΙΟΝΙΝΗ : Πρόκειται για θειώδες αμινοξύ που βοηθά στην απομάκρυνση του λίπους και υποστηρίζει την υγεία του ήπατος.  Βρίσκεται σε τρόφιμα όπως τα φασόλια, τα αυγά, το ψάρι, το σκόρδο, τις φακές, το κρέας, τα κρεμμύδια, τη σόγια και το γιαούρτι.  Υπερβολική πρόσληψη μεθειονίνης μαζί με ελλιπή πρόσληψη των βιταμινών Β9 (φασόλια, δημητριακά, πορτοκάλι, ακτινίδιο, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, κοτόπουλο, κρέας), Β6 ( φύτρο σταριού, μπανάνα, γαλοπούλα, κοτόπουλο, ψάρι,πατάτα, αρακάς)και βιταμίνης Β12 (συκώτι, μυώδη κρέατα, ψάρια, αυγά, τυρί, κοτόπουλο, γαλακτοκομικά, δημητριακά, όσπρια, λαχανικά, φρούτα) συνδέεται με καρδιοπάθειες.

ΑΛΛΕΣ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

• ΟΥΡΙΚΟ ΟΞΥ: Είναι ένα οργανικό οξύ που παράγεται από τον μεταβολισμό των πουρινών (πρωτεΐνες).  Ουδετεροποιεί τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου οι οποίες προκαλούν ζημιά στα κύτταρα του οργανισμού.  Βρίσκεται στα νεφρά, στην ουροδόχο κύστη, στο αίμα και αποβάλλεται στα ούρα.  Η μεγαλύτερη αντιοξειδωτική του δράση είναι αυτή στο πλάσμα του αίματος όπου το ουρικό οξύ προστατεύει τα αιμοφόρα αγγεία. Τα φυσιολογικά επίπεδα ουρικού οξέος εξασφαλίζονται από την επαρκή πρόσληψη ψευδαργύρου και σιδήρου.  Φυσικές πηγές των πουρινών, οι οποίες παράγουν το ουρικό οξύ, είναι οι σαρδέλλες, ο σολομός, το σπανάκι, οι φακές, τα εντόσθια, τα μαλάκια, το κρέας.
  
  
• ΛΙΠΟΪΚΟ ΟΞΥ: Είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό που βοηθά τα κύτταρα να μετατρέψουν την γλυκόζη σε ενέργεια, αποτοξινώνει τον οργανισμό, καταπολεμά τις λοιμώξεις του δέρματος και σταθεροποιεί τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα.  Εισχωρεί σε ιστούς όπως το νευρικό σύστημα και την καρδιά προστατεύοντάς τους από τη ζημιά που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες.  Επίσης, βοηθά το σώμα να χρησιμοποιήσει άλλα αντιοξειδωτικά όπως την βιταμίνη Ε, την βιταμίνη C και το αμινοξύ γλουταθειόνη.  Επιπλέον, συμβάλλει στην παραγωγή ενέργειας από τις πρωτεΐνες, τους υδατάνθρακες και τα λίπη με την χρήση των βιταμινών του συμπλέγματος Β.  Το σώμα δεν παράγει αρκετό οπότε το παίρνουμε από συμπληρώματα ή από τροφές. Φυσικές πηγές είναι το συκώτι, το σπανάκι και η μαγιά μπύρας.
  
  
• ΣΥΝΕΝΖΥΜΟ Q10:  Πρόκειται για μια ουσία που ονομάζεται ουμπικινόνη, βρίσκεται σε όλα τα κύτταρα του οργανισμού και βοηθά στην παροχή ενέργειας αυτών.  Παράλληλα, τα ένζυμα που παρέχουν ενέργεια, την χρειάζονται για την λειτουργία τους.  Το συνένζυμο Q10 βοηθά στην θεραπεία καρδιαγγειακών παθήσεων μέσω βελτίωσης του κυκλοφορικού και βοηθώντας τα μιτοχόνδρια να κατασκευάσουν λίπος και χοληστερίνη πιο δραστικά.  Εμποδίζει την εναπόθεση της χοληστερίνης στις αρτηρίες και την αύξηση της αρτηριακής πίεσης.  Μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της ελαστίνης και του κολλαγόνου του δέρματος και έτσι στην προστασία από τις ρυτίδες.  Επιπλέον βελτιώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, μειώνει τα επίπεδα σακχάρου του αίματος και επιβραδύνει τη ανάπτυξη όγκων.  Φυσικές πηγές είναι τα λιπαρά ψάρια και τα φυτικά έλαια.
  
  
• ΜΕΛΑΤΟΝΙΝΗ: Είναι μια νευροορμόνη που παράγεται στον εγκέφαλο από την επίφυση από το αμινοξύ τρυπτοφάνη.  Η παραγωγή της διεγείρεται από το σκοτάδι και γιαυτό ηρεμεί και τα νεύρα.  Βοηθά έτσι σε διάφορες νευροψυχιατρικές ασθένειες όπως και στην απλή διαταραχή του ύπνου.  Σαν αντιοξειδωτικό, βοηθά στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού, έχει αντιφλεγμονώδη δράση και παράλληλα βοηθά στην εξόντωση των καρκινικών κυττάρων.  Φυσικές πηγές είναι η βρώμη, το ρύζι, το καλαμπόκι, το μέλι, η ντομάτα, η μπανάνα, ο ανανάς, το πορτοκάλι, το μήλο, οι φράουλες, η πιπεριά, το σπανάκι, τα φυστίκια και ο ηλιόσπορος.  Ένας άλλος τρόπος πρόσληψης μελατονίνης είναι μέσω πρόσληψης τρυπτοφάνης που βρίσκεται σε τροφές όπως η γαλοπούλα αλλά και στο κοτόπουλο, μοσχάρι, ρύζι μη αποφλοιωμένο, καρύδια, ψάρι, γάλα, αυγά, τυρί.
  
  
• DHEA : Είναι μια στεροειδής πρμόνη που παράγεται από τους επινεφρίδιους αδένες.  Μετατρέπεται στον οργανισμό σε οιστρογόνο και τεστοστερόνη.  Τα επίπεδά της μειώνονται κάθε χρόνο μετά τα 30.  Η αντιοξειδωτική της δραση οφείλεται στην  αύξηση της παραγωγής αντιοξειδωτικών ενζύμων στο ήπαρ, μειώνοντας το οξειδωτικό stress στον οργανισμό. Επίσης μειώνει τα επίπεδα των ορμονών του stress, εμποδίζει την γήρανση, την οστεοπόρωση, την αρτηριοσκληρωση, ενισχύει τους αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού, τονώνει την νοητική κατάσταση των ατόμων μέσης και μεγάλης ηλικίας. Τέλος βοηθάει τον οργανισμό να κάψει τις προσλαμβανόμενες θερμίδες και να τις μετατρέψει σε ενέργεια αντί να αποθηκεύονται ως λίπος., αυξάνει τη μυϊκή μάζα και ισχύ και τονώνει τη libido.
  
  
• ΜΕΤΑΛΛΟΔΕΣΜΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ: Αυτές είναι η αλβουμίνη (συντίθεται στα ηπατοκύτταρα και δεσμεύει ελεύθερα λιπαρά οξέα και μεταλλικά ιόντα με κυρια πηγή το ασπράδι αυγού) και η αιμοσφαιρίνη με πηγή τον σίδηρο.

Είναι λοιπόν φανερό οτι και στην περίπτωση όλων των υπόλοιπων αντιοξειδωτικών που παράγονται στο σώμα, η διατροφή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο αφού έτσι ενισχύεται η ομαλή λειτουργία τους.

ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΤΡΟΦΩΝ

ΑΛΛΑ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΡΟΦΩΝ

Καταλήγοντας, τα αντιοξειδωτικά προστατεύουν από την καταστροφή των κυττάρων από τις ελεύθερες ρίζες.  Έτσι προστατεύουν τον οργανισμό από διάφορες ασθένειες όπως καρδιοπάθειες, νευρολογικές διαταραχές, εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και μειωμένο ανοσοποιητικό σύστημα.  Έτσι δίνονται οι παρακάτω συστάσεις:

• Πέντε τουλάχιστον μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως.
• Να συμπεριλαμβάνονται φρούτα με πορτοκαλί, κόκκινα, μωβ χρώματα
• Να ελαχιστοποιείται η επεξεργασία των παραπάνω για την προστασία των επιπέδων των αντιοξειδωτικών
• Να καταναλώνονται όσπρια, ξηροί καρποί και δημητριακά ολικής άλεσης.
• Να παρέχονται τα αντιοξειδωτικά κυρίως από τις τροφές αντί των συμπληρωμάτων.

Δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό www.dromostherapeia.gr στις 29/5/2011.